نام اختصاری: FOBT
سایر نام ها: خون مخفی در مدفوع، خون در مدفوع
Blood (Occult), Stool; Hemoglobin (Occult), Stool; Stool for Blood; Fecal Occult Blood; FOB Test
بخش انجام دهنده: آنالیز مدفوع
نوع نمونه قابل اندازه گیری: مدفوع
حجم نمونه مورد نیاز: در مدفوع قوام دار حدود 5 گرم (به اندازه یک فندوق) و در مدفوع آبکی5 میلی لیتر .
شرایط نمونه گیری:
خانم هایی که عادت ماهیانه هستند تا سه روز پس از پایان دوره فوق از انجام این آزمایش خودداری نمایند.
چنانچه بیمار به بواسیر یا شقاق مقعد مبتلا بوده و خونریزی واضحی از این ضایعات مشاهده می گردد، قبل از انجام آزمایش به آزمایشگاه اطلاع دهد.
دو تا سه روز پیش از آزمایش و در طی دوره جمع آوری نمونه، از خوردن غذاهای زیر خودداری شود:
گوشت قرمز ( بهتر است گوشت مرغ و ماهی نیز مصرف نگردد)، سبزیجات خام بخصوص شلغم، ترب و تربچه، قارچ، کلم بروکلی، گل کلم، پرتغال، موز، انگور، طالبی یا گرمک، خربزه، ترب کوهی.
حداقل از هفت روز قبل از انجام آزمایش از مصرف داروهای زیر اجتناب گردد، در غیر این صورت به آزمایشگاه اطلاع داده شود:
سالسیلات ها مانند آسپیرین، سایر داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبو پروفن، ایندومتاسین، دیکلوفناک سدیم، داروهای استروئیدی، کلشی سین، ویتامین C، آنتی اسیدها، ترکیبات آهن دار، ترکیبات یددار، دیورتیک های تیازیدی، رزرپین.
ملاحظات نمونه گیری:
نمونه مدفوع باید در ظرف مخصوصی که از طرف آزمایشگاه تحویل می گردد و تمیز، درب دار و فاقد مواد نگهدارنده است، جمع آوری شود.
گرفتن مدفوع، زشت و ناخوشایند است. بعضی بیماران نمی‌خواهند یا قادر به همکاری نیستند. باید مراقب بود تا خون احتمالی ادرار یا قاعدگی موجب آلوده‌شدن مدفوع نشود.
چنانچه به علتی امکان جمع آوری مستقیم مدفوع در ظرف نمونه گیری مقدور نباشد باید نکات زیر حتماً رعایت گردد:
قبل از اجابت مزاج، کف توالت باید کاملاً شسته و عاری از مواد شوینده و پاک کننده گردد ( ترجیحاً بهتر است دو بار سیفون کشیده شود).
پس از اجابت مزاج با استفاده از یک آبسلانگ یا اپلیکاتور، مقدار کمی از سطح رویی مدفوع را بدون اینکه با ادرار یا آب مخلوط گردد، در ظرف مخصوص قرار داده و درب آن محکم بسته شود.
موارد عدم پذیرش نمونه:
شرایط نگهداری و نحوه انتقال:
نمونه باید سریعاً به آزمایشگاه تحویل داده شود؛ در غیر این صورت تا زمان رسیدن به آزمایشگاه در دمای یخچال (2-8oC) نگهداری شود و از قرار دادن نمونه ها در محیط گرم یا در مجاورت نور خورشید خودداری شود.
تاخیر در انجام آزمایش می تواند بر نتایج آن تأثیر منفی داشته باشد.
نمونه مدفوع نباید با ادرار یا سایر مواد آلوده شود.
اطلاعات تکمیلی:
خونریزی مخفی در دستگاه گوارش به اندازه‌ای است که بیمار از آن آگاه نمی‌شود ولی با تستهای شیمیایی می‌توان آن را ردیابی کرد. در مجموع شایعترین علت وجود خون مخفی در مدفوع، آلودگی با کرم‌های قلابدار (hookworm) است. در کشورهای صنعتی مهم‌ترین علت، آدنوکارسینوم کولورکتال می‌باشد. نتایج مثبت کاذب و منفی کاذب اتفاق می‌افتد. علیرغم این نقطه ضعف، آزمایش سالیانه خون مخفی مدفوع (FOBT) باعث کاهش مرگ‌های ناشی از کارسینوم‌های کولورکتال شده است به خصوص وقتی که همراه با کولونوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی اپیزودیک باشد. FOBT مثبت ممکن است ناشی از قسمت‌های بالاتر دستگاه گوارش یا روده کوچک هم باشد.
کاربردهای بالینی:
در اکثر سرطانهای کولورکتال خونریزی روده ای ایجاد می شود و در اکثر مراحل تشخیص بخصوص تشخیص اولیه بررسی
خونریزی از تومور حائز اهمیت بوده و قریب به اکثریت مبتلایان غلظت بیش از 2 میلی گرم در هر گرم مدفوع خود هموگلوبین دارند.
غربالگری سالانه سرطان کولورکتال در افراد بالای 50 سال طبق توصیه مجامع بین المللی پزشکی از جمله CFT، ACP، USPSTF
روش مرجع: –
روش ارجح: –
روش متداول : گایاک، HemoQuant
سایر روشها: تست گایاک، تست HemoQuant، سنجش 1α- آنتی تریپسین و هاپتوگلبولین، روش فلورسانس پورفیرین، روش های ایمونولوژیک .
☼ تست گایاک یک leuko-dye است. به این ترتیب که فعالیت شبه پراکسیدازی هموگلوبین یا اکسیدانهای غیراختصاصی، واکنش پراکسید و کروموژن ارتوتولوئیدین را تسریع کرده تا ارتوتولوئیدین اکسید شده آبی رنگ تولید شود. یک sample از مدفوع را بر روی یک طرف کاغذ گایاک و دو قطره از developer را در سمت دیگر قرار دهید. توجه نمایید یک تغییر رنگ آبی، نشانه خون مخفی در مدفوع خواهد بود.
:HemoQuant ☼ متدولوژی جدید که براساس فلورسانس پورفیرین مشتق از Heme گرانتر بوده و تا حدودی هم مورد سوال واقع شده است. این تست، پورفیرین‌های مشتق از Heme پراکسیداز منفی، هموگلوبین پراکسیداز مثبت و Heme آزاد را به روش اسپکتروفلورومتریک ردیابی می‌کند.
☼ تستهای ایمونولوژیک هم توسعه پیدا کرده اند ولی تجزیه روده‌ای هموگلوبین با تستهای ایمونولوژیک و تستهای گایاک تداخل پیدا می‌کند. تستهای ایمونولوژیک با داروها، گوشت قرمز یا ترکیبات پراکسیدازی غیرهموگلوبین واکنش نمی‌دهند. در این تستها از آنتی‌بادیها در برابر اپی‌توپهای گلوبین انسان استفاده می‌شود. حساسیت این تستها همانند تست گایاک است.
مقادیر طبیعی: از دست رفتن طبیعی خون از دستگاه گوارش به میزان 0.5 – 1.5 ml/day می باشد.
مقادیر رفرانس:
تست گایاک: منفی (یک نتیجه مثبت اهمیت بیشتری دارد تا یک نتیجه منفی).
تست HemoQuant:
طبیعی: کمتر از 2mg هموگلوبین توتال به ازای هر گرم مدفوع.
حدواسط: 2-3 mg هموگلوبین توتال به ازای هر گرم مدفوع .
مثبت: بیشتر از 3 mg هموگلوبین توتال به ازای هر گرم مدفوع.
تفسیر: ردیابی خونریزی دستگاه گوارش به خصوص در مواردی که ناشی از آدنوکارسینوم روده بزرگ است. از FOBT برای پیداکردن موردی
(case finding) و غربالگری جمعیت هم استفاده می‌شود، هر چند برای غربالگری نئوپلاسم‌های کولورکتال نسبتاً غیرحساس بوده و حتی برای ردیابی پولیپ‌ها حساسیت کمتری هم دارد. کمتر از 30% کارسینوم‌ها و پولیپ‌های بزرگتر به حدی خونریزی دارند که توسط غربالگری خون مخفی ردیابی می‌شوند.
بیماری دستگاه گوارش فوقانی ممکن است اولین بار توسط FOBT شناخته شود. گاستریت همراه با H.pylori و سرطان معده می‌توانند سبب مثبت‌شدن FOBT شوند. خونریزی از دستگاه گوارش به بهترین نحو توسط هم پورفیرین FOBT ردیابی می‌شود و FOBT مبتنی بر گایاک در این زمینه فاقد حساسیت است. بیماری سلیاک نیز از علل خونریزی مخفی است. سایر علل مثبت‌شدن FOBT در روده باریک عبارت است از تومورها، دیورتیکول مکل و اکتازی عروقی.
محدودیت ها و عوامل مداخله گر :
چنانچه بیمار به علل مختلف دچار خونریزی از لثه ها یا مخاط دهان است، خون بلعیده شده می تواند سبب مثبت شدن کاذب آزمایش گردد.
اکثر روشها برای مقادیر کم خون فاقد حساسیت بوده و احتمالاً ناتوان در ردیابی از دست‌رفتن آهسته خون هستند.
بسیاری از آدنوم‌ها و کارسینوم‌ها خونریزی نمی‌کنند.
وقتی مشکوک به خونریزی مخفی از دستگاه گوارش هستید، حداقل سه نمونه و ترجیحاً از حرکات مجزای روده باید گرفته شود.
بسیاری از مواد و شرایط با تستهای گایاک تداخل دارند. ویتامینC (اسید آسکوربیک) و آنتی اسیدها ممکن است سبب نتایج منفی در تستهای گایاک شوند.
نتایج مثبت کاذب ممکن است به دنبال ورزش شدید و مصرف زیاد سبزیجات غنی از پراکسیداز بخصوص ترب‌کوهی، الکل ، قرص آهن و آسپرین ایجاد شوند. PH اسیدی، گرما و مدفوع خشک گاهاً منجر به نتایج منفی می‌شوند در حالی که در مدفوع آبکی احتمال مثبت شدن تست بیشتر خواهد شد.
70% از کارسینوم‌های کولورکتال و 80% از آدنوم‌های بزرگتر از 2 سانتیمتر کولورکتال، توسط تستهای گایاک ردیابی نمی‌شوند. از این رو بیمارانی که آنمی فقر آهن بدون توجیه دارند یا شواهد یا علایمی از بیماری گوارشی دارند، بدون توجه به نتیجه FOBT باید مورد بررسی قرار گیرند.
حساسیت FOBT به اندازه‌ای نیست که در موارد پرخطر مثل کارسینوم کولورکتال فامیلیال جایگزین اندوسکوپی شود.
آزمایش گایاک حساسیت پایینی بدلیل خشک شدن نمونه مدفوع دارد و حساسیت آن حدود 40 درصد بوده و بسیاری از تومورها در مراحل اولیه با این روش شناخته نمی شوند و در صورت تبدیل هِم به مشتقات پورفیرینی هم تشخیص داده نخواهند شد.
توضیحات:
لازم به ذکر است که با توجه به تنوع داروهای مصرفی و امکان تداخل آنها با نتایج آزمایش بهتر است مصرف هر گونه دارو قبل از انجام آزمایش به اطلاع پزشک معالج رسانده شود.
چون هر نمونه مدفوع می تواند منبع مهمی جهت انتقال باکتری، ویروس و انگل محسوب شود؛ لذا باید به رعایت نکات بهداشتی در هنگام جمع آوری و انتقال آن توجه شود.
نوارهای Hemo Quant بطور اختصاصی برای اندازه گیری هموگلوبین و پورفیرین ها طراحی شده است.
روشهای ایمونولوژیک با مصرف داروها، گوشت قرمز یا ترکیبات غیر هموگلوبینی با خاصیت پراکسیدازی واکنش نمی دهند.
