دیابت بارداری یک بیماری شایع است که در آن سطح قند خون فرد در طول بارداری افزایش می‌یابد. برخی عوامل، احتمال ابتلا به بارداری را افزایش می‌دهند، اما می‌تواند در افراد باردار بدون بروز علائم نیز رخ دهد. اگر دیابت بارداری به موقع تشخیص و درمان شود، افراد مبتلا به این نوع دیابت می‌توانند بارداری سالمی را تجربه کنند و نوزادان سالمی را به دنیا آورند.
علائم و نشانه‌ها
دیابت بارداری معمولاً هیچ علائمی ندارد. اگر فردی علائم داشته باشد، معمولاً خفیف و علائمی شبیه به سایر اشکال دیابت دارند. اگر دیابت بارداری دارید، ممکن است:
- بیش از حد معمول احساس گرسنگی یا تشنگی کنید.
- نیاز بیشتر به دفع ادرار و احساس تهوع
- احساس درد در شکم
- تاری دید
- کاهش وزن حتی اگر عادات غذایی یا سطح فعالیت خود را تغییر نداده باشید.
علت‌های ایجاد دیابت بارداری
دیابت بارداری زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون یک فرد باردار بیش از حد بالا می‌رود (هایپرگلیسمی). عوامل متعددی از جمله ژنتیک و تغییرات در بدن که منحصر به بارداری هستند، در ایجاد این بیماری نقش دارند.
جفت و قندخون
در دوران بارداری، جفت مواد مغذی لازم برای رشد و نمو جنین را تامین می‌کند. این اندام خاص، هورمون‌هایی نیز تولید می‌کند که برخی از آنها می‌توانند باعث مقاومت به انسولین شوند. مقاومت به انسولین به این معنی است که انسولین قادر به گرفتن گلوکز از خون و دادن آن به سلول‌های بدن برای استفاده از انرژی نیست.
به طور کلی لوزالمعده، انسولین بیشتری تولید می‌کند تا مقاومت هورمونی به انسولین را جبران کند، اما بدن برخی از افراد باردار نمی‌تواند تولید انسولین را حفظ کند. این منجر به افزایش قند خون و تشخیص دیابت بارداری می‌شود.
ایجاد دیابت بارداری
به نظر می‌رسد که دیابت بارداری از مجموع عوامل ژنتیکی و محیطی ایجاد می‌شود. این بیماری ژنتیکی است و در خانواده از نسلی به نسل دیگر به ارث می‌رسد. بسیاری از افرادی که به دیابت بارداری مبتلا شده‌اند، یکی از اعضای نزدیک خانواده به دیابت بارداری یا دیابت دیگری مثل دیابت نوع دو مبتلا هستند.
اگر استعداد ژنتیکی برای دیابت بارداری دارید، به این معنی نیست که حتماً در دوران بارداری به این بیماری مبتلا خواهید شد. عوامل دیگری مانند سن، وزن، سطح فعالیت، رژیم غذایی، بارداری‌های قبلی و سیگار کشیدن نیز در ابتلا به این بیماری نقش دارند.
وزن
افزایش وزن بیش از حد در دوران بارداری با دیابت بارداری مرتبط است. افزایش وزن در دوران بارداری، طبیعی و ضروری است اما اگر دیابت بارداری دارید، لازم است وزن خود را در محدوده‌ای که پزشک توصیه می‌کند نگه دارید.
تشخیص
غربالگری دیابت بارداری معمولاً در هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری انجام می‌شود. اگر در معرض خطر ابتلا به دیابت بارداری هستید، ممکن است پزشک این آزمایش را زودتر تجویز کند.
تست چالش گلوکز
تست چالش گلوکز، آزمایش اصلی برای دیابت بارداری است. این تست اولین آزمایش، شامل دو بخش برای تشخیص دیابت بارداری است.
تست ۵۰ گرم (بخش اول)
برای چالش گلوکز نیازی به ناشتا بودن ندارید. هنگامی که برای آزمایش می‌روید، یک نوشیدنی شیرین حاوی ۵۰ گرم قند را مصرف می‌کنید. پس از یک ساعت، نمونه خون برای آزمایش سطح قند خون گرفته می‌شود. اگر قند خون شما افزایش یافته است (بیش از ۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر)، باید برای بخش دوم فرآیند تشخیصی مراجعه کنید.
تست ۱۰۰ گرم (بخش دوم)
مرحله‌ی بعدی در آزمایش دیابت بارداری، تست تحمل گلوکز (OGTT) است. باید قبل از انجام آزمایش ناشتا باشید و لازم است نوشیدنی حاوی ۱۰۰ گرم گلوکز را بنوشید. نمونه خون سه بار گرفته می‌شود. به ترتیب یک، دو و سه ساعت پس از نوشیدن نوشیدنی گرفته می‌شود. اگر دو یا تعداد بیشتری از نتایج آزمایشات در محدوده نرمال یا بالاتر از آن بود، دیابت بارداری برای شما تشخیص داده می‌شود.
| محدوده نرمال برای تست تحمل گلوکز خوراکی سه ساعته دیابت بارداری | ||
| غیرطبیعی | نرمال | |
| ۹۵ mg/dl و بیشتر | کمتر از ۹۵ mg/dl | ناشتا (قبل از صبحانه) |
| ۱۸۰ mg/dl و بیشتر | کمتر از ۱۸۰ mg/dl | یک ساعت بعد |
| ۱۵۵ mg/dl و بیشتر | کمتر از ۱۵۵ mg/dl | دو ساعت بعد |
| ۱۴۰ mg/dl و بیشتر | کمتر از ۱۴۰ mg/dl | سه ساعت بعد |
تست تحمل گلوکز ۷۵ گرم
پزشک ممکن است از تست تحمل گلوکز خوراکی ۷۵ گرمی نیز استفاده کند. برای این آزمایش لازم است که هشت ساعت قبل از آزمایش، ناشتا باشید. بعد از آن یک نوشیدنی حاوی ۷۵ گرم گلوکز می‌نوشید، سپس قندخون شما هر ۶۰ دقیقه به مدت دو ساعت ارزیابی می‌شود.
قند خون ناشتا، ۹۲ میلی گرم در دسی لیتر یا بیشتر است، ۱۸۰ میلی گرم در دسی لیتر یا بیشتر در یک ساعت و ۱۵۳ میلی گرم در دسی لیتر یا بیشتر در دو ساعت نشان‌دهنده‌ی دیابت بارداری است.
درمان
در صورت ابتلا به دیابت بارداری، مدیریت سطح قند خون در اولویت قرار دارد. لازم است مطمئن شوید که سطح قند خون خود با افراد بارداری که دیابت بارداری ندارند، برابر است. راه‌های مختلفی برای کنترل سطح قند خون در دوران بارداری وجود دارد. پزشک یک برنامه درمانی برای کنترل آن به شما می‌دهد.
ارزیابی و کنترل قند خون
اگر دیابت بارداری دارید، باید قند خون خود را کنترل کنید. برای حفظ قند خون در محدوده نرمال، انجام منظم آزمایش سطح قند خون، تغییر رژیم غذایی و انجام فعالیت‌های بدنی منظم لازم است. همچنین، اگر بتوانید تحت نظر یک متخصص تغذیه یا مراقبت و آموزش دیابت باشید نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد زیرا آنها برنامه‌ریزی غذایی، آزمایش قند خون و مدیریت دارو (در صورت نیاز) به شما می‌دهند.
آزمایش قند خون
اولین قدم برای حفظ سطح گلوکز خون در محدوده نرمال، دانستن میزان قند خون است. می‌توانید سطح قند خون خود را با آزمایش منظم توسط گلوکومتر اندازه‌گیری کنید.
سطح گلوکز خون بسته به زمان انجام آزمایش، در محدوده خاصی قرار می‌گیرد:
- قبل از غذا: ۹۵ mg/dl یا کمتر
- یک ساعت بعد از غذا: ۱۴۰ mg/dl یا کمتر
- دو ساعت بعد از غذا: ۱۲۰ mg/dl یا کمتر
ممکن است پزشک شما محدوده کمتر یا بیشتر از این مقادیر را برای شما در نظر بگیرد.
انسولین
برخی از افراد مبتلا به دیابت بارداری برای حفظ قند خون خود در محدوده نرمال نیاز به مصرف دارویی به نام انسولین دارند. انواع مختلفی از انسولین وجود دارد، اما همه آنها با سوزن در زمان‌های خاص، مثلاً قبل از غذا خوردن، تزریق می‌شوند.
لازم است اطلاعات کافی در مورد ذخیره انسولین، تکنیک تزریق، محدوده قند خون نرمال و خطر هیپوگلیسمی داشته باشید. اگر سوال یا نگرانی در مورد برنامه درمانی خود دارید، با پزشک خود صبحت کنید.
تغذیه
اگر دیابت بارداری دارید، پزشک احتمالاً از شما می‌خواهد که تغییراتی در رژیم غذایی خود برای کنترل سطح قند خون خود ایجاد کنید. اولین قدم این است که بدانید کربوهیدرات‌ها چگونه بر سطح گلوکز خون شما تاثیر می‌گذارد.
کربوهیدرات‌ها
غذاهایی که دارای کربوهیدرات زیاد هستند، بیشتر از هر نوع غذای دیگری بر سطح قند خون شما تاثیر می‌گذارد. کربوهیدرات‌ها در غذاهای نشاسته‌دار (نان، ماکارونی، کراکر، چیپس و غلات)، سبزیجات نشاسته‌دار (سیب‌زمینی، ذرت، نخود و غیره)، لبنیات، میوه‌ها، حبوبات و غذاهای شیرین (کوکی‌ها، کیک‌ها و آب‌نبات‌ها) وجود دارند. واکنش هر فردی به کربوهیدرات‌ها متفاوت است. زمانی که می‌خواهید دیابت بارداری را کنترل کنید، باید بدانید که کربوهیدرات‌های مختلف چگونه بر بدن شما تاثیر می‌گذارند.
برنامه غذایی
یک برنامه غذایی مناسب برای دیابت بارداری، به شما این امکان را می‌دهد که از خوردن لذت ببرید، بدن خود را تغذیه کنید و به حفظ سطح قند خون در محدوده نرمال کمک می‌کند.
مدیریت رژیم غذایی دیابت بارداری به طور کلی شامل موارد زیر است:
- شمارش کربوهیدرات‌ها (خواندن برچسب‌ها، اندازه‌گیری غذا و پیروی از یک رژیم غذایی با کربوهیدرات مشخص)
- ترکیب کربوهیدرات‌ها با پروتئین و چربی‌های سالم برای کاهش افزایش قند خون (مانند ماست یونانی با زغال اخته و آجیل خرد شده یا نان سبوس‌دار با سبزیجات و پنیر)
- مصرف کربوهیدرات‌های غنی از فیبر (میوه‌ها، سبزیجات، غلات و حبوبات) برای جلوگیری از افزایش قند خون
- کاهش مصرف کربوهیدرات‌های فرآوری شده و دسرهایی که قند خون را افزایش می‌دهند. (کوکی‌ها، کیک‌ها، آب‌نبات‌ها، نوشیدنی‌های شیرین از جمله آب میوه‌های سبز یا اسموتی حتی اگر شکر اضافه نشده باشد.)
- کاهش مصرف غذاهای حاوی چربی اشباع شده و ترانس (غذاهای سرخ شده، کیک، کلوچه و شیرینی)
ورزش
انجام فعالیت بدنی منظم در دوران بارداری می‌تواند فواید زیادی داشته باشد به ویژه برای خانم‌هایی که مبتلا به دیابت بارداری هستند. در طول ورزش کردن گلوکز بیشتری مصرف می‌شود و سبب افزایش حساسیت به انسولین می‌شود و در نتیجه از مقاومت به انسولین جلوگیری می‌کند.
قبل از شروع یک برنامه ورزشی با پزشک خود صحبت کنید به خصوص اگر قبل از بارداری به طور منظم ورزش نمی‌کردید.
عوامل خطر
برخی از عوامل خطر مانند سن، وزن ، احتمال ابتلای شما به دیابت بارداری را افزایش می‌دهد. اگر هیچ عامل تهدید‌کننده‌ای ندارید هم ممکن است به این بیماری مبتلا شوید. شانس ابتلا به دیابت بارداری در موارد زیر افزایش می‌یابد:
- سابقه دیابت بارداری در بارداری‌های قبلی
- داشتن سابقه خانوادگی دیابت
- از قومیت خاصی باشید (تبار آفریقایی، آسیایی، اسپانیایی، بومی آمریکایی یا جزیره اقیانوس آرام)
- داشتن اضافه وزن یا چاقی
- داشتن سبک زندگی کم تحرک
- داشتن یک نوزاد بزرگ ( ۴ کیلوگرم یا بیشتر در بارداری‌های قبلی)
- بالای ۲۵ سال بودن
- داشتن سابقه فشار خون بالا
- داشتن سابقه بیماری قلبی
- مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
مقابله با بیماری
بارداری با تغییرات زیادی همراه است و اگر دیابت بارداری دارید، این تغییرات بیشتر نیز می‌شود. تغییرات سبک زندگی مانند تنظیم رژیم غذایی، ورزش بیشتر، بررسی قند خون و تزریق انسولین برای اطمینان از داشتن بارداری و زایمان خوب، ضروری است. دیابت بارداری، اندکی پس از زایمان از بین می‌رود. می‌توانید در این مدت از پزشک خود مشاوره بگیرید.
پس از زایمان
اگر دیابت بارداری تشخیص داده شود، خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در شما افزایش می‌یابد. تغییرات سبک زندگی که در دوران بارداری ایجاد کرده‌اید، می‌تواند خطر ابتلا به آن را کاهش دهد.
اگر پس از زایمان تشخیص داده شد که مبتلا به دیابت هستید، پزشک از شما می‌خواهد که با تغییر سبک زندگی خود مانند پیروی از یک رژیم غذایی مغذی، ورزش، کاهش استرس و مدیریت وزن به کنترل سطح قند خون خود کمک کنید.
