HPLC  از دو فاز ثابت و متحرک تشکیل شده است که فاز ثابت جامد و یا مایع (مواد متراکم شده درون ستون) و فاز متحرک مایع است. این روش با استفاده از فاز متحرک، ترکیبات یک مخلوط را روی فاز ثابت جدا می‌کند. در ابتدا ترکیبات در یک حلال حل می‌شوند، سپس تحت فشار بالا داخل یک ستون کروماتوگرافی جریان می‌یابند و به‌این‌ترتیب ترکیبات مخلوط در ستون از هم جدا می‌شوند.

میزان تفکیک‌پذیری به مقدار میان‌کنش بین ترکیبات حل‌شده و فاز ثابت بستگی دارد. انتخاب حلال‌ها و فازهای ثابت مختلف می‌تواند موجب تغییر میان‌کنش جسم حل‌شده با فازهای متحرک و ثابت شود. حساسیت بالا، سازگاری سریع آن برای انجام اندازه‌گیری‌های کمی، و کاربرد گسترده آن در زمینه‌های مختلف علوم و صنعت موجب شده که HPLC به عنوان یکی از روش‌های بسیار کارآمد رشد سریعی را در بین روش‌های جداسازی تجزیه‌ای داشته باشد.

HPLC یک فرآیند جذب سطحی پویا است. هنگامی که مولکول‌های ماده مورد آزمایش از میان دانه‌های متراکم و متخلخل ستون حرکت می‌کنند، جذب سطحی می‌شوند. در روش‌های HPLC انواع مختلفی از نیروهای جذب سطحی، ممکن است در فرآیند بازداری مؤثر باشند. مهمترین میان‌کنش‌ها در جداسازی فاز معکوس، میان‌کنش‌های آبگریز، در روش فاز نرمال، میان‌کنش‌های قطبی، و میان‌کنش‌های یونی نیز در کروماتوگرافی تبادل یونی، موجب بازداری ترکیبات می‌شوند. همه این میان‌کنش‌ها به صورت رقابتی با یکدیگر عمل می‌کنند. مولکول‌های مورد تجزیه با مولکول‌های حلال شوینده، برای جذب سطحی روی مکان‌های فعال فاز ثابت رقابت می‌کنند. بنابراین هر چه مولکول‌های مورد تجزیه، میان‌کنش قوی‌تری با سطح داشته باشند، میان‌کنش شوینده ضعیف‌تر بوده و ماده مورد تجزیه زمان طولانی‌تری روی سطح فاز ثابت باقی می‌ماند.

مزایای HPLC

  • استفاده از روش HPLC بسیار آسان است.
  • مدت زمان لازم برای آنالیز بسیار اندک است.
  • در سیستم HPLC دو فاز ثابت و متحرک با مکانیسم رقابتی عمل می‌کنند که باعث انجام آنالیزهای دقیق می‌شود.
  • برای هر گروه از ترکیبات خاص، دتکتورهای انتخابی ویژه‌ای در این روش وجود دارد که کمیت و کیفیت آنالیز را به بهترین صورت ممکن افزایش می‌دهند.
  • ترکیبات آلی ناپایدار و غیر‌فرار به سادگی آنالیز می‌شوند.
  • جداسازی، خالص‌سازی و شناسایی پروتئین‌ها و ترکیبات آلی به‌ویژه ترکیبات دارویی با این روش به خوبی انجام می شود.
  • آنالیز کمّی با حساسیت و دقت زیادی امکان‌پذیر است.
  • قابلیت تعیین ساختار پلیمرها
  • قابلیت مقایسه ساختار پروتئین‌های مختلف
  • هرگونه ناخالصی با قطبیت‌های مختلف، قابل تشخیص است.
  • وجود ناخالصی‌های با وزن مولکولی بسیار بالا قابل تشخیص است.
  • وجود آب در نمونه‌های آزمایشی مشکلی در طی آنالیز به‌وجود نمی‌آورد.
  • مولکول‌های آب دارای پیوند هیدروژنی قابل ارزیابی است.
  • سهولت تجدید‌پذیری (Reproducibility) از مزیت‌های اصلی سیستم HPLC محسوب می‌شود.

انجام منظم برنامه‌های کنترل کیفی مطابق استانداردهای روز، و دقت بالای انجام آزمایش‌ها، موجب ارائه نتایج بدون خطا در این بخش می‌شود.