بیماری‌های خود ایمنی: علائم، علل و روش‌های درمانی

در حوزه ایمونولوژی، بیماری‌های خودایمنی معمایی پیچیده را مطرح می‌کنند. سیستم ایمنی بدن به طور معمول از ما در برابر عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و سموم محافظت می‌کند. اما در بیماری‌های خود ایمنی، سیستم ایمنی بدن دچار اشتباه شده و به سلول‌های سالم بدن حمله می‌کند. این امر می‌تواند منجر به طیف وسیعی از بیماری‌ها شود که در این مقاله به توضیح  درک بیماری‌های خود ایمنی و انواع رایج آن می‌پردازیم.

بیماری‌های خود ایمنی (Autoimmune diseases)  چیست؟

بیماری‌های خود ایمنی گروهی از بیماری‌ها هستند که در آن‌ها سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌ها و بافت‌های سالم بدن حمله می‌کند. این حمله می‌تواند باعث التهاب، آسیب بافتی و بروز علائم مختلف شود. بیش از 80 نوع بیماری خود ایمنی شناخته شده وجود دارد که می‌توانند تقریباً هر قسمت از بدن را تحت تاثیر قرار دهند.

بیماری های خود ایمنی شایع

امروزه چندین بیماری خودایمنی در جامعه شایع است که هر کدام مجموعه ای از علائم و اندام های آسیب دیده منحصر به فرد خود را دارند. برخی از شایع ترین بیماری های خود ایمنی عبارتند از:

آرتریت روماتوئید (RA): با التهاب مفاصل، درد و سفتی مشخص می شود.

لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE): اندام های متعددی از جمله پوست، مفاصل، کلیه ها و قلب را تحت تاثیر قرار می دهد.

دیابت نوع 1: ناشی از تخریب سلول های تولید کننده انسولین در پانکراس است.

مولتیپل اسکلروزیس (MS): شامل آسیب به غلاف محافظ اطراف رشته های عصبی در مغز و نخاع است.

تیروئیدیت هاشیموتو: باعث التهاب غده تیروئید و اغلب منجر به کم کاری تیروئید می شود.

علل بیماری‌های خود ایمنی

علت دقیق این بیماری‌ها ناشناخته است، اما محققان بر این باورند که ترکیبی از عوامل در ایجاد آن‌ها نقش دارند، از جمله:

ژنتیک: داشتن سابقه خانوادگی برخی از بیماری‌های خود ایمنی، خطر ابتلا به آن‌ها را افزایش می‌دهد. با این حال، به ارث بردن ژن‌های خاص به این معنی نیست که حتما به بیماری خود ایمنی مبتلا خواهید شد.

عوامل محیطی: قرار گرفتن در معرض نور خورشید، مواد شیمیایی، سیگار کشیدن و برخی عفونت‌ها ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی را افزایش دهد.

جنسیت: زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی هستند.

عواملی مانند عفونت ها، عدم تعادل هورمونی و برخی داروها ممکن است در ایجاد شرایط خودایمنی نقش داشته باشند.

علائم شایع

علائم بیماری‌های خود ایمنی بسته به نوع بیماری متفاوت است، اما برخی از علائم شایع عبارتند از:

خستگی و احساس کسالت عمومی

درد و تورم مفاصل

تب

بثورات یا دانه پوستی

ریزش مو

کاهش وزن ناخواسته

ضعف عضلانی

مشکلات گوارشی

تشخیص

تشخیص این بیماری‌ها می‌تواند چالش برانگیز باشد، زیرا علائم آن می‌توانند با سایر بیماری‌ها همپوشانی داشته باشند. برای تشخیص، پزشک ممکن است از روش‌های زیر استفاده کند:

سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی

آزمایش خون

آزمایش تصویربرداری مانند اشعه ایکس، سونوگرافی یا ام آر آی

آزمایشات خون رایج برای تشخیص

آزمایش خون یکی از ابزارهای مهمی است که پزشکان برای کمک به تشخیص این بیماری‌ها از آن استفاده می‌کنند. در ادامه به برخی از آزمایشات خون رایج که برای تشخیص بیماری‌های خود ایمنی استفاده می‌شوند، اشاره می‌کنیم:

آزمایش آنتی‌بادی ضد هسته‌ای (ANA): این آزمایش به دنبال آنتی‌بادی‌هایی در خون می‌گردد که به اجزای سلول‌های هسته‌ای حمله می‌کنند. ANA در بسیاری از بیماری‌های خود ایمنی، مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) و آرتریت روماتوئید (RA) مثبت است.

آزمایش فاکتور روماتوئید (RF): این آزمایش به دنبال آنتی‌بادی‌هایی در خون می‌گردد که به ایمونوگلوبولین G (IgG) بدن حمله می‌کنند. RF در RA شایع است، اما ممکن است در سایر بیماری‌های خود ایمنی و همچنین در برخی عفونت‌ها نیز دیده شود.

آزمایش آنتی‌بادی ضد سیترولین (ACPA): این آزمایش به دنبال آنتی‌بادی‌هایی در خون می‌گردد که به پروتئین سیترولینه شده حمله می‌کنند.ACPA  در RA بسیار شایع است و می‌تواند به تشخیص زودهنگام این بیماری کمک کند.

آزمایش آنتی‌بادی تیروئید (Antithyroid antibodies): این آزمایش به دنبال آنتی‌بادی‌هایی در خون می‌گردد که به غده تیروئید حمله می‌کنند. این آنتی‌بادی‌ها در بیماری‌هایی مانند بیماری گریوز و تیروئیدیت هاشیموتو یافت می‌شوند.

آزمایش سلول‌های خونی: تعداد گلبول‌های سفید خون، گلبول‌های قرمز خون و پلاکت‌ها می‌تواند در برخی از بیماری‌های خود ایمنی غیرطبیعی باشد.

ملاحظات:

آزمایشات خونی به تنهایی برای تشخیص بیماری‌های خود ایمنی کافی نیستند و باید در کنار سایر روش‌های تشخیصی مانند معاینه فیزیکی و سابقه پزشکی استفاده شوند.

تفسیر نتایج آزمایشات خونی پیچیده است و باید توسط پزشک متخصص انجام شود.

ممکن است برای تأیید تشخیص، آزمایشات خونی دیگری نیز لازم باشد.

درمان

در حال حاضر درمان قطعی برای بیماری‌های خود ایمنی وجود ندارد. با این حال، روش‌های درمانی مختلفی برای کنترل علائم و کاهش فعالیت سیستم ایمنی بدن در دسترس است، از جمله:

داروهایی برای کاهش التهاب و تعدیل فعالیت ایمنی.

داروهای ضد روماتیسمی اصلاح کننده بیماری (DMARDs) برای شرایطی مانند RA.

کورتیکواستروئیدها برای مدیریت عودهای حاد.

درمان‌های تعدیل‌کننده ایمنی، مانند عوامل بیولوژیک و درمان‌های هدفمند.

اصلاح سبک زندگی، از جمله رژیم غذایی، ورزش و مدیریت استرس.

کلام آخر

بیماری‌های خود ایمنی می‌توانند چالش‌برانگیز باشند، اما با درک بهتر این بیماری‌ها و پیشرفت‌های حاصل شده در  ایمونولوژی (Immunology) ، روش‌های درمانی موثرتری در حال توسعه هستند. اگرچه در حال حاضر راهی برای پیشگیری قطعی این بیماری‌ها وجود ندارد، اما با داشتن سبک زندگی سالم و مدیریت استرس می‌توان خطر ابتلا به آنها را کاهش داد. در صورت مشاهده هر گونه علائمی که مشکوک به بیماری خود ایمنی است، به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام و شروع درمان مناسب می‌تواند به کنترل بیماری و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا کمک کند.