اگر مبتلا به بیماری سلیاک هستید، احتمالاً می‌دانید که در این بیماری، سیستم ایمنی بدن با حمله به سلول‌های پوششی روده باریک، به پروتئین گلوتن موجود در غلات گندم، جو و چاودار (روگن) واکنش نشان می‌دهد.
در بعضی از افراد مبتلا به این بیماری، علائمی از قبیل اسهال، یبوست و شکم‌درد ایجاد می‌شود. سایر افراد مبتلا به سلیاک، علائم گوارشی خاصی ندارند. این افراد ممکن است علائم دیگری از بیماری سلیاک از جمله خستگی و مشکلات عصبی را بروز دهند؛ ضمناً ممکن است افراد مبتلا به سلیاک هیچ علامتی نداشته باشند.
اگر به بیماری سلیاک مبتلا باشید ولی علائم قابل‌توجهی نداشته باشید، به این وضعیت، «سلیاک خاموش» یا «سلیاک بدون علامت» گفته می‌شود.
سلیاک خاموش ممکن است هیچ‌گونه علامتی نداشته باشد؛ اما از طرفی هم امکان دارد تحلیل تدریجی پرزهای روده (نوعی آسیب در سلول‌های پوشاننده روده که انگشت‌مانند هستند) در حال وقوع باشد؛ نتیجه نهایی تحلیل تدریجی پرزهای روده، بروز مشکلات بالقوه و شدید گوارشی خواهد بود.
سلیاک خاموش چگونه آشکار می‌شود؟
این روزها، با افزایش آگاهی‌ها نسبت به سلیاک، افراد مبتلای بیشتری تشخیص داده می‌شوند؛ نه به این دلیل که این افراد دارای علامت هستند، بلکه تشخیص سلیاک از طریق غربالگری صورت می‌گیرد. وقتی شخصی در خانواده مبتلا به سلیاک تشخیص داده شود، تمام اعضای خانواده باید غربالگری شوند. این غربالگری می‌تواند موارد بیماری سلیاک خاموش را تشخیص بدهد.
سایر افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، یک بیماری مرتبط مانند مشکل تیروئید یا کم‌خونی دارند؛ بنابراین، پزشکان، این افراد را برای غربالگری سلیاک به متخصص ارجاع می‌دهند.
در بسیاری از این افراد، تشخیص ابتلا به سلیاک، بسیار تعجب‌آور یا حتی شوکه‌کننده است. اگر علائم گوارشی نداشته باشید، احتمالاً زمانی که متوجه شوید مشکل جدی گوارشی مانند سلیاک دارید، بسیار متعجب شوید.
چالش‌های رژیم غذایی بدون گلوتن
اگر هیچ‌گونه علامتی نداشته باشید، پایبندی به رژیم غذایی بدون گلوتن، کار سختی خواهد بود. قطعاً رژیم غذایی بدون گلوتن، رژیمی سخت و پیچیده است و اگر هیچ‌یک از علائم آزاردهنده را نداشته باشید، تقلب‌کردن و مصرف گلوتن، بسیار وسوسه‌انگیز به نظر می‌رسد!
با این وجود، دو دلیل وجود دارد که می‌تواند شما را قانع کند به این رژیم پایبند باشید؛ حتی اگر علائم اصلی ناشی از مصرف گلوتن را مشاهده نکنید.
اولین دلیل، محافظت از سلامتی خودتان در درازمدت است. تقلب در رژیم غذایی ممکن است به بروز برخی از مشکلات قابل‌توجه، از جمله سوءتغذیه، ناباروری، پوکی استخوان و حتی به طور بالقوه، برخی سرطان‌های خاص منجر شود.
حتی یک یا دوبار تقلب در ماه در رژیم غذایی، می‌تواند از بهبود وضع روده جلوگیری کند و ممکن است باعث تداوم پاسخ غیرطبیعی سیستم ایمنی شود و اساساً مزایای رژیم بدون گلوتن را از بین ببرد.
علاوه بر این، بسیاری از افراد مبتلا به بیماری سلیاک (با علامت و بدوم علامت)، در صورت ادامه مصرف گلوتن، ممکن است به بیماری‌های خود‌ایمنی دیگر مانند آرتریت روماتوئید و پسوریازیس مبتلا شوند. اگرچه پژوهش‌های زیادی در این رابطه انجام نشده است، اما برخی مطالعات نشان می‌دهند که یک رژیم غذایی بدون گلوتن، ممکن است از بروز این موارد جلوگیری کند و یا در عدم بروز آن‌ها موثر باشد.
فواید رژیم غذایی بدون گلوتن
دلیل دوم برای پایبندی به رژیم غذایی بدون گلوتن حتی اگر علائم شدید مصرف گلوتن را مشاهده نکنید، این است که احتمالاً احساس بهتری خواهید داشت.
نباید چنین تصور کنید که با پایبندی به یک رژیم غذایی دقیق بدون گلوتن، متوجه بهبودی در وضعیت سلامتی خودتان نخواهید شد. در واقع، مطالعات اخیر عکس این قضیه را نشان می‌دهند: افراد مبتلا به بیماری سلیاک خاموش که از رژیم غذایی بدون گلوتن پیروی می‌کنند، بهبود وضعیت سلامتی خود را گزارش داده‌اند.
تحقیقات نشان می‌دهند که افراد مبتلا به سلیاک خاموش، تمایل به عادی‌سازی علائم کم‌شدت دارند و فقط زمانی متوجه علائم می‌شوند که با رژیم غذایی بدون گلوتن بهبود یافته‌اند.
در پژوهشی که در کنفرانس هفته بیماری‌های گوارشی در سال ۲۰۱۱ ارائه شد، یک تیم تحقیقاتی فنلاندی، ۴۰ نفر که هیچ علامت گوارشی نداشتند اما آزمایش‌های تشخیصی سلیاک آن‌ها مثبت شده بود را بررسی کردند. همه این افراد، دچار برخی از آسیب‌های روده‌ای شده بودند.
محققان، این ۴۰ نفر را به دو گروه تقسیم کردند؛ گروهی از بیماران از یک رژیم غذایی بدون گلوتن و گروه دیگر از یک رژیم غذایی معمولی و حاوی گلوتن پیروی می‌کردند. سپس به مدت یک سال، علائم گوارشی و کیفیت زندگی این افراد تحت‌نظر قرار گرفت.
نتیجه پژوهش چه بود؟
این پژوهش نشان داد که نمرات نظرسنجی (چه از نظر علائم و چه از نظر کیفیت زندگی) در گروهی که رژیم غذایی بدون گلوتن را دنبال می‌کردند، بهبود یافته است؛ در حالی که نمرات در گروه با رژیم غذایی معمولی، ثابت مانده است. ضمناً سطح اسیدفولیک و ویتامین B12 در گروه رژیم غذایی فاقد گلوتن بهبود یافت اما در گروه رژیم غذایی معمولی تغییری نکرد و ثابت ماند.
گروهی که رژیم بدون گلوتن را دنبال می‌کردند، حتی با وجود این که قبلاً متوجه علامتی نشده بودند، گزارش کردند که برخی از علائم جزئی، از جمله رفلاکس، نفخ و اتساع شکم را نیز هنگام خوردن غذای بدون گلوتن نداشته‌اند. محققان هم‌چنین نمونه‌برداری‌های مکرر را برای هر دو گروه انجام دادند و به بهبود وضعیت روده در گروه رژیم غذایی بدون گلوتن اشاره کردند.
پس از یک سال، محققان، رژیم غذایی گروهی که دارای گلوتن بود را به رژیم بدون گلوتن تغییر دادند. هنگامی که همه افراد حاضر در مطالعه برای یک سال کامل، هیچ گلوتنی مصرف نکردند، از آن‌ها نظرسنجی به عمل آمد.
نتیجه چه بود؟ ۸۵% افراد گفتند که به رژیم غذایی بدون گلوتن ادامه خواهند داد و ۵۸ درصد از آن‌ها، غربالگری سلیاک و تشخیص آن را «مفید» و حتی «بسیار مفید» اعلام کردند.
سخن پایانی
حتی اگر واقعاً به سلیاک خاموش مبتلا باشید و هیچ‌گونه علائمی، خصوصاً علائم گوارشی نداشته باشید، احتمالاً با پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن، دیگر هیچ علامت جزئی هم در خودتان مشاهده نخواهید کرد. علاوه بر این، می‌توانید با رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن، مشکلات اضافی را نیز از خودتان دور کنید.
